فوبیا چیست و انواع فوبیا های عجیب و غریب؛ آیا فوبیا قابل درمان است؟

در این پست سعی می کنیم اطلاعات مفید و کاملی در رابطه با تعریف فوبیا (phobia)، علل بوجود آمدن فوبیا، انواع فوبیا، علائم فوبیا، تفاوت ترس و فوبیا، منشأ فوبیا و اینکه آیا فوبیا قابل درمان است یا نه در اختیار شما قرار دهیم. امیدواریم با مطالعه ی این پست جواب سوالات خود را پیدا کنید.

فوبیا نوعی اختلال اضطرابی است که به عقیده برخی متخصصان، ریشه ژنتیکی دارد یعنی افرادی حتما در سابقه خانوادگی این علائم را داشته اند. اما یک سری از روان شناس ها مثل رفتارگراها معتقدند که لزوما ژنتیکی نیست و ممکن است یاد گرفته شده باشد؛ مثلا اتفاقی برای فرد در دوران بچگی افتاده و او ترسیده است. پس آن ترس در ذهنش می ماند و هر اتفاق مشابهی برایش بیفتد. همان خاطره و ترس اولیه زنده و تداعی می شود. در ادامه با جزئیات بیشتری می گوییم که فوبیا چیست و انواع فوبیا کدامند.

فوبیا چیست؟ تعریف فوبیا

فوبیا چیست؟ آیا فوبیا قابل درمان است؟ فوبیا نوعی ترس از موقعیت های خاص است که در صورت مواجه شدن با آن موقعیت بوجود می آید و همیشگی نیست. حتما اشخاصی را دیده اید که همیشه دچار نوعی اضطراب و ترس هستند و نگران موضوعات مختلفند این افراد همیشه دچار ترس و اضطرابند اما افرادی که فوبیا دارند نسبت به یک موضوع خاص حساسند  در صورت مواجه شدن با آن دچار ترس و هراس می شوند.

بنابراین فوبیا را می توان این گونه تعریف کرد:

فوبیا یک ترس غیرقابل کنترل، غیرمنطقی و پایدار از یک شی، موقعیت یا فعالیت خاص است.

نوعی ترس و هراس شدید که در موقعیت های خاص بوجود می آید و حالت غیر طبیعی دارد و با وجود اینکه فرد می داند این ترس و اضطراب او غیر منطقی است اما نمی تواند با آن مقابله کند و حتی ممکن است روند زندگی عادی شخص را مختل کند.

افراد وقتی با ترس خاصی مواجه می شوند که نسبت به آن فوبیا دارند علائم متفاوتی نشان می دهند: ناراحتی، حالت تهوع، تنفر، غش، بیهوشی، لرزش، تپش قلب، عرق کردن، تنگی نفس، سرگیجه، غذا خوردن بیش از اندازه، تهوع، ناتوانی و حتی فلج موقت از علائم فوبیا هستند.

معرفی انواع فوبیا

فوبیا شامل انواع مختلفی است و انواع آن بسیار متفاوتند به طور کلی فوبیا را می توان به  دسته ی اصلی تقسیم کرد:

• فوبیای خاص Specific phobia
• فوبیای اجتماعی Social phobia
• آگورافوبیا

آگورافوبیا و فوبیای اجتماعی (اضطراب اجتماعی) فوبیای پیچیده نامیده می شوند زیرا شناسایی محرک های آنها می تواند دشوار باشد.

فوبیای خاص

فوبیای خاص مربوط به یک شی یا موقعیت خاص است. مانند فوبیای پرنده یا فوبیای پرواز.

چند مثال از فوبیای خاص

• فوبیای حیوانات:

افرادی که فوبیای حیوانات دارند با دیدن حیوان خاصی دچار فوبیا می شوند و حتی ممکن است با دیدن عکس یا فیلم آن حیوان و یا حتی با شنیدن اسم آن دچار هیجان های ناشی از فوبیا شوند.

شایع ترین فوبیای حیوانات عبارتند از: فوبیای عنکبوت، مار پرنده، مارمولک و …

• ترس از طبیعت:

بعضی افراد نسبت به اتفاقات طبیعی که در طبیعت رخ می دهد فوبیا دارند. مانند ترس از ارتفاع یا Acrophobia، ترس از طوفان و رعد و برق یا Astraphobia، ترس از آب یا Aquaphobia، تاریکی، طوفان یا میکروب.

• انواع دیگر فوبیای خاص:

فوبیای موقعیتی مانند پرواز، رفتن به دندانپزشک، تونل، فضاهای کوچک یا پله برقی.
فوبیاهای مربوط به بدن مانند خون، استفراغ، تزریق، خفگی، اقدامات پزشکی یا زایمان.
فوبیای جنسی مانند ترس از رابطه جنسی یا ترس از برهنگی.

فوبیای اجتماعی

فوبیای اجتماعی که به آن اضطراب اجتماعی نیز گفته می شود عبارت از داشتن ترس شدید و فلج‌ کننده از موقعیت‌های اجتماعی می‌باشد. چنین افرادی به شدت کم‌ جرات بوده و در برابر دیگران دست‌ پاچه شده و بسیار خجالت می‌ کشند. ترس از صحبت کردن در اجتماع معمول‌ ترین نوع این فوبیا است.

دقت کنید که فوبیای اجتماعی با خجالتی بودن تفاوت دارد.

چند مثال از فوبیای اجتماعی:

• سخنرانی در جمع
• غذا خوردن در جمع
• صحبت کردن با تلفن
• ملاقات با افراد جدید
• صحبت کردن با مقامات رسمی، مانند صحبت با پزشکان

فوبیای اجتماعی می تواند باعث شود احساس انزوا و گوشه گیری کنید.

آگورافوبیا

در نهایت، آگورافوبیا ترس از حمله پانیک در جایی است که هیچ راه فراری از آن وجود ندارد. اضطراب مرتبط با آگورافوبیا به نوبه خود می تواند باعث حملات پانیک شود. مثال‌هایی از آگورافوبیا عبارتند از ترس شدید هنگام تنهایی در بیرون از خانه، تنها بودن در خانه، بودن در میان جمعیت، بودن در آسانسور، قرار گرفتن روی پل یا موقعیت‌های مشابه.

برخی از انواع فوبیا

• ترس از رانندگی یا Vehophobia
• ترس از پرواز یا Aerophobia
• فوبیای بودن در مکان های بسته مانند آسانسور یا Claustrophobia
• ترس از دکمه یا Koumpounophobia
• ترس از دلقک یا Coulrophobia
• ترس از دست دادن عزیزان
• ترس خفگی Pseudodysphagia
• ترس از تهوع داشتن یا Emetophobia
• ترس از مرگ یا Thanatophobia
• فوبیای تنهایی یا Monophobia
• فوبیای تاریکی یا Nyctophobia
• ترس از عبور از خیابان
• ترس از عنکبوت (Arachnophobia)
• ترس از استفراغ
• ترس از پله برقی
• ترس از تونل
• فوبیا فضای بسته
• فوبیا آمپول
• فوبیای خون، نوعی ترس است که افراد با دیدن خون، تزریق و هرگونه جراحت دچار آن می شوند و حالت های روانی فوبیا به آن ها دست می دهد. این افراد گاهی به قدری از خون می ترسند که نمی توانند به درمانگاه یا بیمارستان بروند.

انواع فوبیا در یک طبقه بندی دیگر

چهار نوع فوبیا و ترس وجود دارد:

1. فوبیای حیوانات مانند ترس از مار، عنکبوت، جوندگان و سگ.
2. فوبیای محیط طبیعی مانند ترس از ارتفاع، طوفان، آب و تاریکی.
3. فوبیای موقعیتی (ترس های ناشی از یک موقعیت خاص) از جمله ترس از فضاهای بسته (کلاستروفوبیا)، پرواز، رانندگی، تونل ها و پل ها.
4. فوبیای تزریق خون و آسیب، ترس از خونریزی، جراحت، بیماری، سوزن زدن یا سایر اقدامات پزشکی.

با این وجود، برخی از فوبیاها در یکی از این چهار گروه طبقه بندی نمی شوند. این شامل ترس از خفگی، ترس از ابتلا به بیماری هایی ازقبیل سرطان و ترس از دلقک ها می شود. فوبیاهای رایج دیگری که در این چهار دسته بندی قرار نمی گیرند، عبارتند از:

فوبیای اجتماعی که به آن اختلال اضطراب اجتماعی نیز گفته می شود، ترس از موقعیت های اجتماعی است که ممکن است در آن شرمنده شوید یا مورد قضاوت قرار بگیرید. اگ فوبیای اجتماعی دارید، ممکن است از تحقیر شدن در مقابل دیگران هراس داشته باشید. اضطراب به خاطر ظاهری که دارید و فکری که دیگران در موردتان می کند، باعث می شود تا از موقعیت های اجتماعی که از آن ها لذت می برید، اجتناب کنید. 

ترس از صحبت کردن در جمع – یک فوبیای بسیار رایج – نوعی از فوبیای اجتماعی است. ترس های دیگر مرتبط با فوبیای اجتماعی شامل ترس از خوردن یا نوشیدن در جمع، صحبت کردن با غریبه ها، شرکت در امتحان، اختلاط در مهمانی یا صدا زده شدن در کلاس هستند. 

به طور سنتی تصور می شود که آگورافوبیا شامل ترس از مکان های عمومی و فضاهای باز است اما اکنون به عنوان حملات پانیک در نظر گرفته می شود. اگر از حمله پانیک بعدی خود می ترسید، از قرار گرفتن در موقعیت هایی که فرار سخت یا شرم آور خواهد بود، مضطرب می شوید. به عنوان مثال، ممکن است از مکان های شلوغ مانند مراکز خرید و سالن های تئاتر اجتناب کنید. همچنین، ممکن است از اتومبیل، خطوط هوایی، مترو و سایر اشکال رفت و آمد اجتناب کنید. در اکثر موارد، ممکن است تنها در خانه احساس امنیت داشته باشید. 

علائم فوبیا

علائم روانی فوبیا

• احساس اضطراب یا وحشت شدید غیرقابل کنترل
• اجتناب از شی یا موقعیت به هر قیمتی
• ناتوانی در عملکرد
• احساس نیاز شدید به فرار
• ترس از از دست دادن کنترل یا دیوانه شدن
• احساس غیر واقعی بودن یا جدا شدن از خود
• احساس می کنید که می خواهید بمیرید یا از هوش بروید
• دانستن این که بیش از حد واکنش نشان می دهید، اما حس می کنید که نمی توانید ترس تان را کنترل کنید.

علائم فیزیکی فوبیا

• افزایش تعریق
• تنفس غیر طبیعی و دشواری در تنفس
• ضربان قلب سریع
• لرزش یا لرزش
• گرگرفتگی
• لرز
• تنگی قفسه سینه و درد یا سفتی قفسه سینه
• احساس سفتی در گلو
• دهان خشک
• احساس سوزن سوزن شدن
• احساس سرگیجه یا سبکی سر
• سردرد
• حالت تهوع
• سرگیجه
• تعریق

علائم فوبیای تزریق خون – آسیب

علائم فوبیای تزریق خون و آسیب اندکی با سایر فوبیاها متفاوت است. این بدان معنی است که وقتی خون یا سوزن می بینید، نه تنها ترس بلکه انزجار را تجربه می کنید. 

مانند سایر انواع فوبیا، با افزایش ضربان قلب دچار اضطراب می شوید. با این وجود، برخلاف فوبیاهای دیگر، این افزایش ضربان قلب با افت فشار خون همراه است که منجر به حالت تهوع، سرگیجه و غش می شود. اگرچه ترس از غش در همه فوبیاهای خاص رایج است اما فوبیای تزریق خون تنها فوبیایی است که غش می تواند در آن رخ دهد.

آیا فوبیا قابل درمان است؟

راه درمان فوبیا چیست؟ خوشبختانه، فوبیا قابل درمان است و بیشتر افرادی که به دنبال درمان فوبیا هستند به طور کامل بر ترس‌ های خود غلبه می‌کنند. بسیاری از افراد مبتلا به فوبیا که فکر می‌ کنند ترس‌ شان احمقانه، بچه‌ گانه و ناچیز است، اغلب سعی در پنهان کردن آن می‌ کنند و تا وقتی که این ترس را پنهان کنند، همچنان این مشکل وجود خواهد داشت و آنان را دچار دردسر خواهد کرد.

حتی پزشکان نیز ممکن است در تشخیص اینکه دردهای معده، فشارخون بالا و ضربان تند قلب به دلیل ترس می‌ باشد اشتباه می‌ کنند، مگر اینکه از بیمار بپرسند و یا اینکه خود فرد به ترسی که دارد اشاره ‌کند. راه درمان فوبیا شامل: رفتار درمانی، آموزش و استفاده از داروست.

بهتر است از اضطراب های بیجا خودداری کنید و سعی کنید زندگی بدون استرسی برای خود فراهم کنید تا اثر بیماری های روانی مانند فوبیا را کم کنید.

درمان فوبیا با رفتار درمانی

در رفتار درمانی، فرد آموزش لازم برای کنترل واکنش‌ های غیر ارادی خود را از درمانگر دریافت می کند. در این حالت فرد، شی یا وضعیت ترسناک را در ذهن خود تسجم می‌ کند و کار را با تماشا کردن تصاویری که تداعی‌ کننده آن شی یا وضعیت هستند، ادامه می‌ دهد و درنهایت تجارب واقعی با آن موقعیت یا شی ترسناک را کسب می‌ کند.

با تکرار این کار، شخص با آن حالت خو گرفته و می‌ تواند ترس و وحشتی را که در گذشته احساس می‌ کرده از بین ببرد. این نوع درمان به صورت فردی و گروهی انجام می شود و ممکن است تا 15 هفته طول بکشد.

فوبیاهای عجیب

• فوبیاهای شایع را به احتمال زیاد دیده ایم اما شاید باورتان نشود که مردم در مناطق مختلف دنیا از چه چیزهای عجیب و غریبی می ترسند. در زیر به چند مورد از فوبیاهای عجیب اشاره می کنیم:
• فوبیای حمام
• ترس از گل آنتروفوبیا (Anthophobia)
• فوبیای مدرسه
• ترس از تغییرات جوی
• ترس از گل‌ها
•  ترس از چیزهای نامتقارن
• فوبیای کار نکردن قلب
• ترس از کلمات بلند
•  ترس از جاذبه زمین
• فوبیای در دسترس نبودن
• ترس از عروسک
• ترس از آینه
• ترس از شیاطین
• ترس از مادر شوهر
• ترس از چسبیدن کره بادام زمینی به سقف دهان
• ترس از نشستن

تفاوت ترس و فوبیا

فوبیا ترس غیرمنطقی است. تجربه ترس در برخی از شرایط و موقعیت ها نرمال و حتی مفید است. ترس به عنوان یک مکانیزم دفاعی عمل می کند و واکنش جنگ یا گریز را فعال می کند. در حالی که ذهن و بدن آماده هستند، می توانیم سریع واکنش نشان دهیم و از خود محافظت کنیم. اما در مورد فوبیا، هیچ تهدیدی وجود ندارد یا در مورد آن اغراق شده است. به عنوان مثال، ترسیدن از دوبرمن طبیعی است اما وحشت کردن از یک پودل دوست داشتنی کاکلاً غیرمنطقی می باشد؛ این احتمال وجود دارد اگر فوبیای سگ داشته باشید. 

یکی از مهمترین تفاوت های ترس و فوبیا این است که فرد مبتلا به فوبیا ممکن است حتی هنگام فکر کردن به اشیاء و یا موقعیت های خاص علائمی مانند لرزش، عرق کردن و غیره داشته باشد به همین دلیل افراد مبتلا به فوبیا از هر موقعیت یا شیئی که منشأ ترس آنها است دوری می کنند.

برای تشخیص فوبیا از ترس به مثال زیر توجه کنید:

فردی که فوبیای سگ دارد، ممکن است با تماشای فیلم سگ ها، فکر کردن به سگ ها یا نگاه کردن به یک توله سگ، ترس روانی شدید را تجربه کند درست مانند زمانی که یک سگ واقعا در نزدیکی اوست. فردی که فوبیا از سگ دارد ممکن است برنامه‌های روزمره خود را تغییر دهد تا از عبور از خانه‌هایی که سگ‌ها در آن زندگی می‌کنند اجتناب کند یا از کنار پارک سگ‌ها رانندگی نکند.

تفاوت بین ترس نرمال و فوبیا

ترس نرمال	فوبیا
احساس اضطراب از سوار هواپیما شدن هنگام تلاطم یا طوفان	نرفتن به جشن عروسی بهترین دوستتان چون از هواپیما می ترسید
حالت تهوع هنگام ایستادن در بالای یک آسمان خراش یا بالا رفتن از یک نردبان بلند	رد کردن یک شغل عالی صرفاً چون دفتر محل کارتان در طبقه دهم قرار دارد
عصبی شدن از دیدن یک روتوایلر یا پیت بول	نرفتن به پارک چون ممکن است یک سگ در پارک ببینید
احساس بی قراری هنگام آمپول زدن یا خون دادن	اجتناب از درمان های پزشکی ضروری یا معاینه پزشک چون از سوزن می ترسید

فوبیا در کودکان، ترس های نرمال در کودکان

بسیاری از ترس های دوران کودکی طبیعی و مختص به سن خاص هستند. به عنوان مثال، بسیاری از کودکان از تاریکی می ترسند و هنگام خواب به نور شب نیاز دارند. این بدان معنی نیست که فوبیا دارند. در اکثر موارد، با افزایش سن، این ترس از بین می رود. 

به عنوان مثال، ترس های دوران کودکی زیر بسیار رایج هستند و نرمال در نظر گرفته می شوند:

0 تا 2 سالگی: صداهای بلند، غریبه ها، جدایی از والدین، اشیاء بزرگ.

3 تا 6 سالگی: چیزهای خیالی مانند ارواح، هیولا، تاریکی، تنها خوابیدن، صداهای عجیب و غریب.

7 تا 16 سالگی: ترس های واقعی تر مانند آسیب، بیماری، عملکرد مدرسه، مرگ، بلایای طبیعی.

اگر ترس فرزندتان در زندگی روزانه اش اختلال ایجاد نمی کند یا موجب ناراحتی و پریشانی شدید نمی شود، دلیلی برای نگرانی وجود ندارد. با این وجود، اگر این ترس در فعالیت های اجتماعی، عملکرد تحصیلی و خواب کودک اختلال ایجاد می کند، شاید لازم باشد به یک درمانگر متخصص کودکان مراجعه کنید. 

منشا فوبیا چیست؟

معمولا منشا فوبیاهای خاص مربوط به دوران کودکی و سن حدود 7 سالگی می باشد. اگرچه ممکن است اما در مورد دو نوع دیگر فوبیا یعنی فوبیای اجتماعی و آگورافوبیا معمولا بعد از کودکی ایجاد می شوند. به عنوان مثال، فوبیای اجتماعی ممکن است در سال های نوجوانی شروع شود و آگورافوبیا معمولاً در اوایل دهه بیست شروع می شود.

حوادث یا آسیب های گذشته:

مثلا خاطرات بد مربوط به یک پرواز یا جراحتی که سالیان پیش توسط یک سگ برای شما ایجاد شده می توانند تأثیری ماندگار بر احساس شما نسبت به آنها داشته باشند.

فوبیای اطرافیان می تواند به ما منتقل شود:

شما ممکن است همان فوبیای خاص والدین یا خواهر و برادر بزرگتر را داشته باشید. اگر آنها نسبت به چیزی که از آن می ترسند واکنش شدید نشان دهند، این ممکن است بر شما تأثیر بگذارد که همین احساس را داشته باشید.

چه زمانی باید برای فوبیا و ترس کمک گرفت؟

اگرچه فوبیا رایج است اما همیشه منجر به ناراحتی یا اختلال در زندگی نمی شود. به عنوان مثال، اگر فوبیای مار دارید و در شهر زندگی می کنید، احتمالاً این فوبیا در فعالیت های روزانه شما اختلالی ایجاد نمی کند. از سوی دیگر، اگر فوبیای مکان های شلوغ دارید و در شهر بزرگ و شلوغی زندگی می کنید، احتمالاً با مشکل روبرو خواهید شد.

اگر فوبیا تاثیر چندان زیادی بر زندگی روزانه تان ندارد، احتمالاً جای نگرانی نیست. اما اگر اجتناب از اشیا، موقعیت ها و فعالیت هایی که فوبیا را تحریک می کنند، در عملکرد طبیعی شما اختلال ایجاد می نماید یا باعث می شود تا از آن موقعیت لذت نبرید، احتمالاً زمان آن رسیده که کمک بگیرید:

درمان فوبیا را در موارد زیر در نظر بگیرید:

• باعث ترس، اضطراب و وحشت شدید و ناتوان کننده می شود؛
• تشخیص می دهید که ترس تان بیش از حد و غیر منطقی است؛
• شما به دلیل فوبیا از موقعیت ها و مکان های خاصی اجتناب می کنید؛
• اجتناب با روال عادی زندگی شما اختلال ایجاد می کند یا باعث ناراحتی قابل توجهی می شود؛
• حداقل شش ماه است که فوبیا دارید.

در پایان

فوبیا نوعی ترس ناخواسته و غیر ارادی است که شخص مبتلا را دچار نگرانی می کند و دردسرهایی برای او ایجاد می کند اما خوشبختانه این بیماری درمان دارد و با صبر و حوصیه و کمک گرفتن از افراد متخصص می توان آن را درمان کرد. امیدواریم به سوالات شما در رابطه با اینکه فوبیا چیست؟ آیا فوبیا قابل درمان است؟ و…  پاسخ داده باشیم.