واکسن هپاتیت ب برای چه کسانی لازم است؟ چند سال یکبار؟

واکسن هپاتیت B برای پیشگیری از عفونت ویروس هپاتیت B (HBV) طراحی شده است، ویروسی که می‌تواند به کبد آسیب جدی برساند و منجر به بیماری‌های مزمن کبدی، سیروز، سرطان کبد یا حتی مرگ شود. این واکسن برای گروه‌های مختلف، به‌ویژه افرادی که در معرض خطر بالای ابتلا هستند، ضروری است. در این مطلب از مینویسم، به‌طور جامع و با جزئیات توضیح می‌دهم که چه کسانی باید این واکسن را دریافت کنند.

چه کسانی باید واکسن هپاتیت ب بزنند؟

واکسن هپاتیت B برای همه افراد، از نوزادان تا بزرگسالان، توصیه می‌شود، مگر در مواردی که منع پزشکی خاص وجود داشته باشد و معمولا این واکسن تا 15 سال ایمنی بدن شما را تامین می کند. با این حال، برخی گروه‌ها به دلیل خطر بالاتر ابتلا، اولویت بیشتری دارند:

نوزادان و کودکان

همه نوزادان: سازمان بهداشت جهانی (WHO) و مراکز کنترل و پیشگیری از بیماری‌ها (CDC) توصیه می‌کنند که همه نوزادان بلافاصله پس از تولد (در ۲۴ ساعت اول) اولین دوز واکسن هپاتیت B را دریافت کنند. این به‌ویژه برای جلوگیری از انتقال ویروس از مادر آلوده به نوزاد حیاتی است.
- مثال عملی: در ایران، طبق برنامه ایمن‌سازی ملی، نوزادان در بدو تولد، ۲ ماهگی و ۶ ماهگی دوزهای واکسن را دریافت می‌کنند. اگر مادر HBsAg مثبت (ناقل ویروس) باشد، نوزاد علاوه بر واکسن، ایمونوگلوبولین هپاتیت B (HBIG) نیز دریافت می‌کند.
کودکان و نوجوانان زیر ۱۹ سال: اگر در کودکی واکسینه نشده باشند، باید واکسن را دریافت کنند، به‌ویژه در مناطقی که هپاتیت B شایع است (مثل خاورمیانه یا آسیای شرقی).

بزرگسالان در معرض خطر

افرادی که به دلیل شغل، سبک زندگی یا شرایط پزشکی در معرض ویروس هستند، باید واکسینه شوند:

کارکنان مراقبت‌های بهداشتی: پزشکان، پرستاران، تکنسین‌های آزمایشگاه و هر کسی که با خون یا مایعات بدن سر و کار دارد.
- مثال: یک جراح که ممکن است در حین عمل با خون بیمار تماس داشته باشد، باید قبل از شروع کار ایمن‌سازی شود.
افراد با شرکای جنسی متعدد یا رفتارهای پرخطر: افرادی که تماس جنسی محافظت‌نشده دارند یا شرکای جنسی آلوده به HBV دارند.
مصرف‌کنندگان مواد مخدر تزریقی: اشتراک سرنگ می‌تواند ویروس را منتقل کند.
بیماران تحت دیالیز یا دریافت‌کنندگان خون: به دلیل تماس مکرر با تجهیزات پزشکی یا محصولات خونی.
افراد مبتلا به بیماری‌های مزمن کبدی یا HIV: این گروه‌ها در برابر عوارض هپاتیت B آسیب‌پذیرترند.
سفر به مناطق با شیوع بالا: افرادی که به کشورهایی مثل چین، آفریقای مرکزی یا آسیای جنوب شرقی سفر می‌کنند، باید قبل از سفر واکسینه شوند.

افراد در تماس نزدیک با بیماران هپاتیت B

اعضای خانواده یا شرکای جنسی افراد ناقل: ویروس از طریق خون، مایعات بدن یا تماس نزدیک (مثل استفاده از وسایل شخصی مثل مسواک) منتقل می‌شود.
- مثال: اگر همسر فردی HBsAg مثبت باشد، باید فوراً واکسینه شود تا از انتقال ویروس جلوگیری شود.

سایر گروه‌ها

زندانیان و افراد در مراکز بازپروری: به دلیل شرایط پرخطر محیطی.
افراد با دیابت: به دلیل استفاده از گلوکومترهای مشترک یا تزریق انسولین.
دانشجویان پزشکی یا پیراپزشکی: قبل از شروع دوره‌های بالینی باید ایمن‌سازی شوند.

همه بزرگسالان (توصیه عمومی)

از سال ۲۰۲۲، CDC توصیه کرده که همه بزرگسالان ۱۹ تا ۵۹ ساله بدون توجه به عوامل خطر، واکسن هپاتیت B را دریافت کنند، زیرا خطر ابتلا در جامعه همچنان وجود دارد.
برای افراد بالای ۶۰ سال، بر اساس عوامل خطر (مثل بیماری‌های مزمن یا رفتارهای پرخطر) توصیه می‌شود.

چرا واکسن هپاتیت B ضروری است؟

شیوع بالا: هپاتیت B یک مشکل جهانی است. طبق WHO، حدود ۲۹۶ میلیون نفر در جهان (تا سال ۲۰۲۳) به‌طور مزمن آلوده هستند، و سالانه حدود ۸۲۰,۰۰۰ نفر به دلیل عوارض آن (مثل سرطان کبد) فوت می‌کنند.
انتقال آسان: ویروس از طریق خون، تماس جنسی، وسایل آلوده (مثل سوزن تاتو) یا از مادر به جنین منتقل می‌شود. حتی تماس‌های غیرمستقیم مثل استفاده از تیغ مشترک می‌تواند خطرناک باشد.
پیشگیری از سرطان کبد: هپاتیت B یکی از علل اصلی سرطان کبد است. واکسن تا ۹۵٪ در پیشگیری از عفونت مؤثر است.
مثال واقعی: در ایران، شیوع هپاتیت B در دهه‌های گذشته (قبل از برنامه واکسیناسیون) حدود ۳-۵٪ بود. پس از معرفی واکسن در برنامه ایمن‌سازی از سال ۱۹۹۳، این میزان به کمتر از ۱.۵٪ کاهش یافته است.

رژیم واکسیناسیون

تعداد دوزها: معمولاً ۳ دوز (در ماه‌های ۰، ۱ و ۶) یا در برخی موارد ۴ دوز (برای رژیم‌های تسریع‌شده).
انواع واکسن: واکسن‌های رایج شامل Engerix-B، Recombivax HB و Heplisav-B (۲ دوز برای بزرگسالان) هستند.
بررسی ایمنی: در برخی گروه‌های پرخطر (مثل کارکنان بهداشتی)، آزمایش تیتر آنتی‌بادی (Anti-HBs) برای اطمینان از ایمنی توصیه می‌شود.

موارد منع مصرف و احتیاط

منع مصرف: افرادی که به اجزای واکسن (مثل مخمر) حساسیت شدید دارند یا پس از دوز قبلی واکنش آلرژیک (آنافیلاکسی) نشان داده‌اند.
احتیاط: در افراد با بیماری حاد یا تب بالا باید به تعویق بیفتد.
عوارض جانبی: معمولاً خفیف است (درد در محل تزریق، خستگی، سردرد). عوارض جدی مثل واکنش آلرژیک بسیار نادر است.

زمینه تاریخی و انتقادی

توسعه واکسن: واکسن هپاتیت B اولین واکسن پیشگیری‌کننده از سرطان (سرطان کبد) بود که در دهه ۱۹۸۰ معرفی شد. نسخه اولیه (مشتق از پلاسما) در سال ۱۹۸۱ و نسخه نوترکیب (مدرن) در ۱۹۸۶ عرضه شد.
تأثیر جهانی: برنامه‌های واکسیناسیون در کشورهایی مثل تایوان و چین شیوع هپاتیت B و سرطان کبد را به‌طور چشمگیری کاهش داده است. با این حال، در آفریقا و برخی مناطق فقیر، دسترسی به واکسن همچنان محدود است.
انتقادات: در دهه ۱۹۹۰، برخی گروه‌های ضدواکسن ادعاهایی مبنی بر ارتباط واکسن با بیماری‌هایی مثل ام‌اس مطرح کردند که مطالعات گسترده (مثل مطالعه WHO در ۲۰۰۰) این ادعاها را رد کرد. همچنین، هزینه واکسن در کشورهای کم‌درآمد یک مانع تاریخی بوده است.
ایران: ایران به دلیل شیوع نسبتاً بالای هپاتیت B در گذشته، از پیشگامان واکسیناسیون در خاورمیانه بود. با این حال، چالش‌هایی مثل عدم آگاهی عمومی و دسترسی نابرابر در مناطق روستایی همچنان وجود دارد.

نمونه ها:

مورد ۱: یک پرستار ۳۰ ساله که در بیمارستان کار می‌کند، قبل از شروع کار باید واکسن هپاتیت B را در ۳ دوز دریافت کند. پس از اتمام دوزها، آزمایش Anti-HBs برای تأیید ایمنی انجام می‌شود.
مورد ۲: یک زن باردار که آزمایش HBsAg او مثبت است، باید اطمینان حاصل کند که نوزادش بلافاصله پس از تولد واکسن و HBIG دریافت می‌کند تا از انتقال ویروس جلوگیری شود.
مورد ۳: یک جوان ۲۵ ساله که قصد سفر به تایلند را دارد، باید حداقل ۲ دوز واکسن را قبل از سفر دریافت کند، زیرا هپاتیت B در آسیای جنوب شرقی شایع است.

نکته

حتی اگر فکر می‌کنید در معرض خطر نیستید، دریافت واکسن به‌عنوان یک اقدام پیشگیرانه عاقلانه است، زیرا هپاتیت B می‌تواند از راه‌های غیرمنتظره (مثل سالن‌های آرایش غیربهداشتی) منتقل شود.
اگر مطمئن نیستید که قبلاً واکسینه شده‌اید، می‌توانید با آزمایش Anti-HBs وضعیت ایمنی خود را بررسی کنید.