چرا ایرانی ها شب یلدا را جشن می گیرند و دور هم جمع می شوند؟

شب یلدا جشنی کهن و دیرینه در میان ایرانی ها است و از گذشته تا کنون گرامی داشته می شده است. اما چرا ایرانی ها شب یلدا را جشن می گیرند؟ تاریخچه شب یلدا و علت جشن گرفتن آن چیست؟ شب یلدا چه فرقی با شب های دیگر دارد و جشن شب یلدا نماد چیست؟ در ادامه به این سوالات پاسخ می دهیم.

شب یلدا چیست؟

شب یلدا آخرین شب پاییز است. پایان روز 30 آذر، یک روز قبل از زمستان را شب یلدا می نامند. شب یلدا از آن جهت که طولانی ترین شب سال است با بقیه شب ها متفاوت است و در فرهنگ ایرانی آن را جشن می گیرند و آداب و رسوم خاصی را در آن به جا می آورند. شب یلدا شبی است که یک دقیقه از شب های دیگر طولانی تر است. برگزاری جشن شب یلدا از زمان ایران باستان وجود داشته و قدمتی دیرینه و 7 هزار ساله دارد. نام های دیگر شب یلدا عبارتند از: شب چله و میلاد مهر. ابوریحان بیرونی در آثارالباقیه شب یلدا را شب تولد خورشید دانسته و آن را میلاد اکبر نامیده است. در برخی اشعار فارسی نیز کلمه یلدا به معنی تولد آمده است مانند شعر شب یلدا زیر از خاقانی:

همه شب‌ های غم آبستن روز طرب است

یوسف روز، به چاه شب یلدا بینند

چرا ایرانیان شب یلدا را جشن می گیرند جواب کوتاه

در میان 365 شب سال، شب یلدا طولانی ترین آن ها است. بنابراین بعد از شب یلدا شب ها کوتاهتر و روزها طولانی تر می شود. در ایران باستان اعتقاد بر این بود که نور و روشنایی نماد خیر و خوبی و تاریکی نماد شیطان و بدی است بنابراین با پشت سر گذاشتن شب یلدا به پیشواز نور و روشنایی و روزهای طولانی تر می رفتند. در واقع ایرانیان شب یلدا را جشن می گیرند چون معتقدند شب یلدا شب تولد خورشید است و در این شب نور بر تاریکی پیروز شده و بر آن غالب می شود.

چرا خانواده های ایرانی شب یلدا را جشن میگیرند جواب مفصل

در گذشته مردم به دلیل شغلهایی که داشتند مانند کشاورزی و دامداری، اهمیت زیادی برای تغییر فصل ها و کوتاه و بلند شدن شب و روز قائل بودند. طولانی شدن روزها و کوتاه شدن شب ها برای آن ها خوشایند بود. در آخرین شب پاییز که به نام شب یلدا نامیده می شود شب از همیشه طولانی تر است و بلندترین شب سال شناخته شده است. از اولین روز زمستان به بعد شب ها رفته رفته کوتاه تر و روزها بلندتر می شوند و این برای مردمی که شغل آن ها کشاورزی و دامداری بوده است به معنی شروع کار و فعالیت و کسب درآمد می باشد. بنابراین این شب زیبا که در آن نور و روشنایی بر تاریکی غلبه می کند را جشن می گرفتند.

در شب یلدا بین روشنی و تاریکی جنگ و درگیری برپاست، مردم این روز را جشن می گیرند و بیشتر از شب های دیگر بیدار می مانند تا به پیروزی تاریکی بر روشنایی کمک کنند. در ایران باستان مردم در شب یلدا آتش روشن می کردند تا به پیروزی روشنی بر تاریکی کمک کرده باشند و اهریمن را از خود دور کنند.

همچنین در شب یلدا خورشید متولد می شود و به همین دلیل شب یلدا شب تولد خورشید نامیده می شود و حتی میوه های سرخ شب یلدا مانند انار، هندوانه و سیب نمادی از خورشید و گرمای آن هستند.

شب یلدا شب تولد خورشید و شب تولد الهه مهر

ایرانیان باستان معتقد بودند شب یلدا شب تولد خورشید است و فردای شب یلدا خورشید متولد می شود. در ایران باستان به فردای شب یلدا و اولین روز زمستان خوره روز یا خرم روز به معنی روز تولد خورشید گفته می شود.

اما علت دیگر جشن گرفتن شب یلدا توسط ایرانیان تولد الهه مهر، میترا است. میترا الهه نور و روشنایی است، نام میترا در کتیبه های مربوط به پیش از میلاد مسیح نیز دیده می شود.

نحوه برگزاری شب یلدا در ایران باستان قبل از اسلام

پس از آنکه مردم ایران باستان به دین زرتشت پیوستند، آیین مهر در بین مردم رواج بیشتری یافت. ایرانیان کهن در شب یلدا به احترام اهورامزدا سفره ای پهن می کردند که میزد نام داشت سپس دور آن سفره جمع می شدند و جشن می گرفتند. روی سفره میزد انواع خوراکی ها مثل خشکبار، آجیل و میوه های فصل و همچنین آتشدان و عطردان وجود داشت.

جالب است بدانید جشن کریسمس و درخت کریسمس نیز ابتدا ارتباط هایی با شب یلدا داشته است. پس از آنکه آیین مهر در اروپا رواج پیدا کرد مراسم شب چله به مناسبت تولد خورشید در بین مسیحیان برگزار می شد که بعدها به جشن کریسمس تغییر پیدا کرد و بین آن ها 4 روز فاصله افتاد.

سنایی در شعر خود به ارتباط بین شب یلدا و تولد عیسی مسیح اشاره می کند:

به صاحب دولتی پیوند اگر نامی همی‌ جویی

که از پیوند با عیسی چنان معروف شد یلدا

به گفته مورخان برخی از نمادهای جشن کریسمس مانند درخت کاج و بابانوئل نیز برگرفته از نمادهای ایرانی بوده است. به عنوان مثال کلمه نوئل برگفته از کلمه ناتال به معنای تولد است و کلاه بابانوئل شبیه به کلاه موبدان آیین مهر می باشد. در کتیبه های دوران آیین مهر درخت کاج در کنار مهر و آناهیتا دیده می شود.

در شب یلدا خانواده ها چه می کنند؟

آداب و رسوم شب یلدا بسیار زیبا و مختص فرهنگ و تمدن ایرانی است.

دور هم جمع شدن:

مهمترین کاری که ایرانیان در شب یلدا انجام می دهند این است که دور هم جمع می شوند. معمولا کوچکترها به خانه بزرگترها، پدربزرگ و مادربزرگ ها می روند و همه اعضای فامیل یک جا جمع می شوند.

سفره شب یلدا:

معمولا مانند سفره هفت سین که در عید نوروز پهن می شود سفره شب یلدا هم با آداب خاصی چیده می شود. در سفره شب یلدا خوراکی های شب یلدا، شمع، فال حافظ قرار میگیرد و معمولا از یک ترمه قرمز به عنوان سفره استفاده می شود.

فال شب یلدا:

یکی از کارهایی که در شب یلدا انجام می شود گرفتن فال شب یلدا است که معمولا توسط بزرگترها انجام می شود. همه نیت کرده و یک شخص به نیابت از همه فال می گیرد.

خواندن شعر، قصه و شاهنامه:

معمولا در شب یلدا بزرگترها اشعار حافظ و شاهنامه فردوسی را می خوانند و از قدیم و داستان های جالب آن و خاطرات شب یلدا برای کوچکترها تعریف می کنند.

خوردن انار و هندوانه:

شب یلدا خوراکی های مخصوصی دارد مانند انار، هندوانه، کدو تنبل، لبو، آجیل، شکلات، پشمک، کیک شب یلدا و سایر تنقلات. برخی از خوراکی های شب یلدا به دلیل خاصی انتخاب شده اند مثل هندوانه. با وجود اینکه شب یلدا معمولا هندوانه سخت پیدا می شود اما از آنجایی که اعتقاد بر این است که هندوانه باعث دور شدن سرماخوردگی و مریضی است معمولا همه سعی می کنند آن را در سفره شب یلدا خود داشته باشند. شکل بیضی هندوانه شبیه به کره زمین است و درون آن قرمز و یادآور خورشید است. انار و هندوانه نمادی از خورشید هستند و معنای دیگر آن ها زندگی و زایش است.

بردن هدیه برای تازه عروس ها:

یکی دیگر از آداب و رسوم شب یلدا بردن کادو برای عروس است. در این شب معمولا خوراکی های تزیین شده شب یلدا به همراه لباس و دیگر وسایل شب یلدا برای عروس را به خانه عروس می برند.

خوردن غذای شب یلدا:

در شب یلدا هم مانند شب عید خوردن غذاهای مخصوص شب یلدا مرسوم است. هر شهر غذای مخصوصی برای شب یلدا دارد. معمولا غذاهایی مانند سبزی پلو با ماهی، رشته پلو، فسنجون برای شب یلدا تهیه می شود.

آغاز مراسم کرسی نشینی:

دور کرسی نشستن از قدیم الایام معمولا از اولین روز دی ماه آغاز می شده و تا پایان چله بزرگ ادامه دارد. در برخی خانواده ها اعتقاد بر این است که اعضای خانواده شب یلدا را دور کرسی جشن بگیرند.